Veranderen de Russen dan nooit?
Russische studenten vereren Poetin
Anna Sorokina en Valeria Kasmora van de befaamde Hogeschool voor Economie van Moskou, vaak de beste universiteit van het land genoemd, ondernamen een groots opgezet onderzoek naar de reacties van universiteitsstudenten op het politieke gebeuren in hun land. In 2007 ondervroegen ze 6055 studenten aan 109 staatsuniversiteiten en van maart tot september 2018 spraken ze met focusgroepen in 24 verschillende regio’s. Hun onderzoek is nu gepubliceerd in ETH Zürich Center for Security Studies in de reeks Russia Analytical Digest.
De resultaten zijn veelzeggend. Russische studenten zijn overwegend niet in het politieke gebeuren geïnteresseerd. Ze kijken niet naar het nieuws op de televisie en lezen geen kranten. Ze weten ook niet hoe het staatsbestel functioneert. Naast de president herkennen ze de foto’s van Sergej Sjogoe, vriend van Poetin en eeuwige minister van defensie, van minister van buitenlandse zaken Sergej Lavrov en van de extreme en excentrieke nationalist Vladimir Zjirinovski. Allen oude getrouwen dus die al jarenlang in de actualiteit komen.
President Poetin kent iedereen. Sommigen noemen zich de Poetingeneratie omdat ze nooit een ander staatshoofd hebben gekend. Bevreemdend is hun bewondering, bijna aanbidding. Ze beschouwen hem als een volmaakte leider, en zijn ministers als een groep onbekwamen. Poetin bekommert zich vooral en met groot succes om de buitenlandse politiek terwijl de onbekwame ministers van het binnenlands bestuur niets terecht brengen. Poetin is voor hen niet te overtreffen. Zijn opvolger zal, hoe kan het anders, minder briljant functioneren. Die opvolger moet bijtijds door Poetin worden aangeduid, anders komen er moeilijke tijden. De studenten zijn wel voor hervormingen maar ze zien daarin geen enkele rol voor zichzelf weggelegd. Ze houden van hun comfortzone en voelen er zich redelijk gelukkig en veilig in.
Op de vraag wat voor hen de Russische identiteit betekent, kunnen ze geen antwoord geven. Maar ze zeggen fier te zijn op de invloed die Rusland heeft op het wereldtoneel, zoals de succesvolle interventie in Syrië. Ook zijn ze trots op de overwinning in de Grote Vaderlandse Oorlog (1945) en de nederlaag van Napoleon (1812). Ook de eerste ruimtevaarder Joeri Gagarin vervult hen met trots. Dit wijst op een sterk wij gevoel, een soort van latent nationalisme?
De president bepaalt het leven
Op de vraag hoe ze zich zien leven en functioneren over 15 jaar kunnen en willen de studenten geen antwoord geven. Alles zal afhangen van de opvolger van Poetin die het nieuwe Rusland vorm zal geven. Zij zelf kunnen daar weinig aan bijdragen, leven graag in het nu en maken zich geen zorgen. Ze hopen wel dat Rusland in de toekomst niet meer afhankelijk zal zijn van olie en gas maar zal uitmunten in nieuwe technologieën. Ze hopen op politieke vrede in hun land, een betere gezondheidszorg en sociale verbeteringen. Ze zouden graag hebben dat Rusland een modelland wordt dat vreemdelingen kan aantrekken om er te komen wonen. Ze beseffen dus goed dat dit vooralsnog niet het geval is.
Vredelievend zijn de studenten zeker. Rusland mag geen enkel land afschrikken. Ze willen absoluut geen oorlog. Dit zou hun leven te veel verstoren. Ze willen reizen en van het leven genieten. Maar nogmaals, alles zal afhangen van de toekomstige president.
De elitaire Hogeschool voor Economie van Moskou
Dit onderzoek greep plaats vòòr de zomerrelletjes van 2019 die toen in Moskou uitbraken omwille van de weigering van de overheid om onafhankelijke kandidaten in te schrijven voor de gemeenteraadsverkiezingen. Aan deze al dan niet verboden betogingen namen relatief weinig burgers deel, maar omdat ze zich dagelijks herhaalden en de ordediensten repressief optraden, maakten ze vooral in het buitenland grote indruk. Ook een beperkt aantal studenten nam er aan deel. Beroemd werd Jegor Zjoekov die aan de Hogeschool voor Economie studeerde en die werd veroordeeld tot 3 jaar gevangenschap met uitstel. Na die uitspraak mocht hij in de rechtbank een brief aan Poetin voorlezen waarin hij de corruptie aankloeg en het armoedig leven van veel Russen aan de kaak stelde. Jegor werkt momenteel als journalist bij een liberaal radiostation.
De Hogeschool voor Economie is op vele gebieden een buitenbeentje. Ze heeft het “nadeel” van haar succes en trekt kritisch denkende studenten, onderzoekers en docenten aan. Rector Jaroslav Koezminov, die ook in het parlement zetelt, betreurt dat. Hij wou een reglement uitvaardigen dat aan studenten en personeel alle actieve politieke actie die ook maar enigszins aan de universiteit refereert, zou verbieden. Eerder dit jaar werd de afdeling politieke wetenschappen al opgedoekt wegens het verspreiden van al te liberale denkbeelden. Dit reglement werd door de studenten opgevat als censuur en 300 studenten protesteerden. Een nieuw reglement van 24 januari 2020 laat beperkt politieke activiteiten toe buiten de universiteit op voorwaarde dat de instelling zelf niet in opspraak wordt gebracht. Het is vrijwel zeker dat het Kremlin hier is tussen gekomen. Het protest van een minderheid van studenten in deze elitaire instelling is uitzonderlijk, maar toch wordt gevreesd dat het overslaat naar andere universiteiten.
Corruptie
Irina Meyer van de George Washington University onderzocht in samenwerking met de Sint-Peterburg Center for Independent Social Research in de lente van 2019 de houding van Russische studenten ten aanzien van de corruptieplaag in Rusland. Het onderzoek ging over Sint-Petersburg, Rostov aan de Don en Kazan, steden dus met meer dan 1 miljoen inwoners en met goede staatsuniversiteiten. Telkens werden panels van studenten rechten, economie en ingenieurswetenschappen uitvoerig ondervraagd.
De resultaten zijn voor ons wel verrassend: “Corruptie is een systeem en het is onmogelijk het systeem te veranderen dus, moet je meespelen.” Elke student verwacht in zijn verdere leven corruptie nodig te hebben, al was het maar om zijn kinderen in een goede school te kunnen inschrijven of patiënt te kunnen zijn in een van de betere ziekenhuizen. Er is in Rusland geen faire arbeidsmarkt. Connecties en steekpenningen bepalen waar je terecht komt. In de publieke sector moet je je bazen betalen om promotie te krijgen. In de justitiële sector draait alles om geld. Kortom je moet er mee leren leven. Zich er tegen verzetten is zoals Don Quichotte deed: vechten tegen windmolens.
De studenten geven aan dat de staat niet echt vecht tegen corruptie maar doet alsof. Zeker, lagere ambtenaren zoals politieagenten worden aangepakt maar de grote vissen zijn immuun. Nu en dan komt er een showproces en wordt iemand zogenaamd voor corruptie veroordeeld. In de realiteit is corruptie een voorwendsel om een politieke of andere reden te verhullen. Wie in de plaats komt is dikwijls nog meer corrupt.
Alleen een revolutie zou corruptie kunnen uitschakelen en daar hebben de studenten geen zin in. Wie vecht tegen het systeem komt in de gevangenis terecht. Wie aanvaardt, leidt een normaal leven. Wie noch wil vechten, noch wil aanvaarden vertrekt naar het buitenland. Zo simpel is het.
Yvan Vanden Berghe
10 maart 2020