Moedertje Rusland

Gepubliceerd in Punt, 19 maart 2002, p. 58

Wij durven het zo moeilijk toegeven, maar het gaat niet goed met moedertje Rusland. Alles wat daar vroeger verkeerd liep zoals de economische achterstand, de corruptie, het grimmige regime was de schuld van de vermaledijde Russische variant van het marxisme. De oplossing lag voor de hand: open een vrije markt, installeer de democratie en alles loopt op wieltjes. Doe gewoon dus zoals wij doen en alles komt voor mekaar, want wij hebben toch het ideale systeem. Dit was in ieder geval toch wat onze Amerikaanse gidsen beweerden. Nu tien jaar later, praten we niet graag meer over deze periode. Onze raadgevingen hebben immers niet geholpen.
Rusland is een democratie, maar toch? President Vladimir Poetin is door de Familie (die van Jeltsin en de clan er omheen) aan de macht gebracht om in de eerste plaats haar corrupte belangen te verdedigen. Algemeen aanvaard is dat daarvoor in 2000 de oorlog in Tsjetsjenië weer is opgestart. Het plan had succes: het glorierijke Russische leger deelde de ondankbare islamitische opstandelingen een paar flinke meppen toe en de laaiend enthousiaste Russische patriotten stemden op 26 maart massaal voor Poetin. Minder fraai was het voorspel. Om de Russen tegen de Tsjetsjenen op te jutten werden een aantal flatgebouwen opgeblazen met 300 slachtoffers tot gevolg. De schuld werd natuurlijk in de schoenen van de Tsjetsjenen gestoken, maar een duidelijk bewijs werd nooit gevonden. Integendeel, stilaan wordt aangetoond dat de nieuwe Russische geheime dienst, de FSB, achter de aanslagen zat en mocht dit bewezen worden, zal de voormalige chef van deze dienst, president Poetin, alle moeite van de wereld hebben om zijn betrokkenheid te loochenen. Is het land waarvan de president in dergelijke nauwe schoentjes komt te staan niet te beklagen?
In het Westen wordt Poetin, zoals dat ook met zijn voorganger Jeltsin gebeurde, geacht als een groot staatsman en hervormer. Niemand ziet evenwel klaar in dit mysterieus personage. Hij wordt een groot hervormer genoemd en sinds kort is hij als vijand van de “Tsjetsjeense islamitische terroristen” een grote vriend van het Westen. Wat met volstrekte zekerheid over hem geweten is, is dat hij een Russisch nationalist is, dat hij absoluut aan de macht wil blijven en zich stilaan wil losrukken uit de klauwen van de Familie.
Poetin slaagde er wel in twee belangrijke wetten door de doema te jagen: de wet over de hervorming van het belastingstelsel en deze op het privébezit van de grond (exclusief de landbouwgrond waarvoor nog geen oplossing is gevonden). De noodzakelijke hervormingen van de geneeskunde, het onderwijs, de rechtspraak en het leger blijven maar aanslepen.
Poetin is ook niet in staat de belabberde economische toestand recht te trekken. Gedurende de Jeltsinjaren verminderde het BNP met 40% en de welvaart van de bevolking daalde navenant. Vooral de salarissen van de staatsdienaren waaronder, naast ambtenaren, leraren, politie en militairen, ook het medisch personeel en uiteraard alle gepensioneerden, daalden enorm door de inflatie en het waardeverlies van de roebel. Door de financiële crisis van augustus 1998 verloor de roebel drie vierde van zijn waarde.
Het onderwijs en het gezondheidssysteem verloederden. Ook het leger, een ander vroeger paradepaard, kwam in een crisissituatie wegens onvoldoende subsidiëring en een tekort aan rekruten. In zeer korte tijd ging Rusland van kwaad tot erger: de levensverwachting daalde aanzienlijk, het alcoholisme nam gigantische vormen aan, een hardnekkige en kwalijke vorm van TBC kwam aanzetten, aids en drugs verspreidden zich quasi ongeremd en het aantal zelfmoorden bij jongeren ging dramatisch de hoogte in. Hoewel huisvesting en verwarming nog steeds goedkoop zijn, leven momenteel, volgens een aantal waarnemers, drie kwart van de Russen in minder goede materiële omstandigheden dan onder het communisme.
Ondanks het feit dat hij het graag anders voorstelt, leverde Poetin geen fundamentele bijdrage tot het economische herstel. Het toenemen met 8,3% van het BNP in 2000 en 5,5% in 2001 is niet te wijten aan het vermeerderen van de investeringen maar aan de stijging van de olieprijzen op de internationale markt. Momenteel is er een lichte paniek omdat de olieprijzen gedaald zijn en het er niet naar uitziet dat ze in de nabije toekomst vlug zullen stijgen. Rusland sleept nog steeds een buitenlandse schuld van 165 miljard dollar mee en het vermoeden is groot dat de schuldaflossing vanaf 2003 niet meer zal kunnen worden betaald.
Daarbij komt nog dat Poetin, als een Russisch autocraat, een heldhaftig gevecht levert tegen de persvrijheid en – spijtig voor de Russen – op dit front de ene klinkende overwinning na de andere haalt.