15 januari 2020
De tsaar moet gevreesd worden
Vrijwel alle commentatoren zijn het er over eens dat de machtswellusteling Poetin de Russische politieke instellingen wil hervormen om tot aan zijn laatste snik aan de macht te kunnen blijven. Veelal zijn de westerse “specialisten” het eens over de politiek van Poetin. Dit is comfortabel, vraagt weinig denkwerk en getuigt voor de buitenstaander van grote bekwaamheid.
Maar op 15 januari was er in Moskou meer aan de hand dan algemeen wordt gedacht.
Poetin, die zonder het echt te willen, door een maneuver van Boris Jeltsin in 2000 gedwongen werd president te worden, vertoont tekenen van vermoeidheid en ongeduld. De hervormingen en verbeteringen die hij wil doorvoeren geraken niet van de grond. Zijn macht en invloed tanen omdat niemand weet of hij na 2024 nog aan de macht zal blijven. In Rusland wordt de “tsaar” maar gerespecteerd als bekend is dat hij tot op zijn sterfbed zal blijven regeren. Zonderling volkje, die Russen, maar het is de realiteit en Poetin moet er rekening mee houden.
Door grondwetshervormingen aan te kondigen, wekt hij de indruk dat hij aan de macht wil blijven. De specialisten zijn het niet eens op welke manier. Ofwel door permanent voorzitter van de hervormde Staatsraad te worden, of voorzitter van de super belangrijke Veiligheidsraad te blijven of weeral eens de truc van het eerste ministerschap uit te spelen? Voor het leven voorzitter worden van de regeringspartij Verenigd Rusland kan ook. Maar veel beter nog is zich via de nieuwe grondwet opnieuw als president laten verkiezen. Dat is de eenvoudigste en meest efficiënte oplossing.
Mijn aanvoelen is dat hij zelf nog niet weet welke optie hij zal kiezen, ook niet of hij überhaupt aan de macht wil blijven. Hij twijfelt daar al van voor zijn laatste verkiezing aan. Poetin kent afwisselende periodes van euforie en depressie. Maar het maneuver van 15 januari, een donderslag bij heldere hemel, heeft gewerkt: iedereen is er nu stellig van overtuigd dat de tsaar aan de macht blijft tot hij er bij neervalt. Zo wordt hij verder gevreesd en gerespecteerd.
De misprezen regering Medvedev
Wat wil Poetin dan wel bereiken? Hij wil het programma verwezenlijken waar hij al zo lang naar streeft: het verbeteren van de levensstandaard van de burgers, de gezondheidszorg en het onderwijs weer op niveau krijgen, de demografische problemen aanpakken want Rusland veroudert en sterft uit, de investeringen in nieuwe technologieën eindelijk op dreef krijgen en de broodnodige infrastructuurwerken zoals in het plan van 2018 over de Nationale Projecten (een soort van Zijderoute maar dan alleen in Rusland) uitvoeren. Dit waren trouwens de onderwerpen van zijn toespraak voor de verzamelde eerste en tweede kamers (Doema en Hoger Huis). Slechts als een zeer onverwacht toemaatje sprak hij over de institutionele hervormingen.
Het ergert de president al jaren dat zijn regeringen onder leiding van zijn kompaan Dimitri Medvedev niet in staat zijn dit programma zelfs maar gedeeltelijk uit te voeren. Onlangs waren er zware discussies over deze Nationale Projecten en Poetin besefte dat de realisatie weer zou worden uitgesteld. Dat was voor hem van het goede te veel. Een drastische conclusie drong zich op: de door de bevolking en ook door hem misprezen regering van Medvedev moest aftreden. Dit gebeurde pardoes zonder enige afspraak met de eerste minister: hij moest meteen opstappen. Hij kreeg een troostprijs als ondervoorzitter van de Veiligheidsraad, die uiteraard door de president wordt voorgezeten. Voor Medvedev is dit zondermeer een beschamende afgang. Maar als ex-president zal hij blijven genieten van allerlei voordelen (zoals lijfwachten bvb.), en ook als titulair voorzitter van de regeringspartij Verenigd Rusland blijft hij ondanks de vernedering tot de politieke elite van Moskou behoren.
Een baas van de belastingen
Met de nieuwe eerste minister, de succesvolle 53-jarige overheidsmanager Michail Misjoestin, baas van de Russische belastingen, had Poetin wel afgesproken. Hij is geen politicus en is dus bij het grote publiek onbekend, zoals Poetin toen Jeltsin hem in januari 2000 plots dienstdoend president maakte. Toen werd zoals nu gesproken over een onbekende technocraat. Het grootste succes van deze ingenieur en doctor in de economie is het digitaliseren van de belastingen. Van een administratieve puinhoop maakte hij de meeste performante overheidsorganisatie.
De parlementsleden hadden de mogelijkheid om Misjoestin te ondervragen. Hij bleek een sterke persoonlijkheid die bereid is om hervormingen door te voeren en de overheidsdiensten en de ondernemingen te digitaliseren. Hij koppelt een zeer sterk analytisch vermogen aan daadkracht. Net zoals Poetin is hij een amateur ijshockeyspeler. Om het programma van Poetin te verwezenlijken heeft hij dit jaar nog 7,3 miljard dollar nodig en voor de volgende jaren 61,9 miljard dollar. Dit geld is beschikbaar. Hij suggereerde dat hij zijn ministers zelf kon kiezen. In ieder geval zou hij met ieder van hen een resultaatverbintenis aangaan en hen regelmatig laten rapporteren. Hij lijkt op een CEO van een westers bedrijf die zijn directeuren regelmatig wil evalueren.
Dit alles is nogal ongezien in de Russische politiek. Corruptie zal Misjoestin zeker ook niet aanmoedigen. Maar naar aloude Russische traditie zullen de verdorven paladijnen van de tsaar tegen hem samenzweren. Alles hangt er van af of Poetin die nu opnieuw gevreesd wordt hem zal willen beschermen of niet. Van Poetin is bekend dat hij de geschiedenis wil ingaan als een goede tsaar die vrede en welvaart in zijn land bracht en die de Russen van de Krim terug in het vaderland bracht. Met Michail Misjoestin zou het kunnen lukken.
Yvan Vanden Berghe
15 januari 2020